هشتمین پیش همایش مجازی با موضوع «اعتیاد و مطبوعات » برگزار شد
گزارش هشتمین پیش همایش مجازی با موضوع «اعتیاد و مطبوعات » به صورت پرسش و پاسخ :
مهمان برنامه : سرکارخانم مرضیه نوری (خبرنگار آزاد حوزه اعتیاد)
کیفیت اخبار و مطالبی که در حوزه اعتیاد در رسانه‌های کشور منتشر می‌شود، چطور ارزیابی می‌کنید؟
به نظر من کیفیت اخبار و مطالب منتشر شده در رسانه‌ها با میزان تخصص خبرنگاران در حوزه‌ای که در مورد آن مطلب می‌نویسد، ارتباط مستقیم دارد و مشکل اصلی رسانه‌ها این است که ازیک‌طرف خبرنگاران متخصص ندارند یا خیلی کم دارند و از طرف دیگر مدت زمانی که خبرنگاران در رسانه یا حوزه خبری خاصی کار می‌کنند کوتاه است به همین دلیل اصلاً فرصت این را پیدا نمی‌کنند که روی حوزه کاری‌شان متمرکز شوند. در چنین شرایطی بیشتر مطالبی که تولید می‌کنند به‌گونه‌ای است که یا صدای مسئولان حوزه خبری‌شان را بلندتر می‌کند یا اگر انتقادی می‌کنند به دلیل اینکه مسئله و مشکل را درست تشخیص نمی‌دهند، نقدشان به‌سادگی توسط مسئولان پاسخ داده می‌شود. در مورد حوزه اعتیاد هم همین قاعده صدق می‌کند. در این حوزه هم خبرنگار متخصص خیلی کم داریم به‌طوری‌که این مسئله باعث شده که مسئولان و حتی گاهی کارشناس‌های اعتیاد که خارج از سیستم دولت هستند بدون هیچ ترس و واهمه‌ای هر چه می‌خواهند بگویند و خیالشان هم راحت باشد که نه‌تنها خبرنگاری آنها را به چالش نمی‌کشد بلکه بارهاوبارها مطالبشان در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی بازنشر می‌شود. این به چالش نکشیدن‌ها گاهی باعث می‌شود که صورت‌مسئله و مشکلی که وجود دارد به طور کامل تغییر ماهیت بدهد. برای روشن شدن مطلب بگذارید مثالی در حوزه اعتیاد زنان مطرح کنم. سال ۱۳۹۵ مسئول یکی از سازمان‌های مردم‌نهاد فعال در حوزه اعتیاد اعلام کرد که «روزانه ۲۰ تا ۲۰۰ نوزاد معتاد در کشور متولد می‌شود»، یک آسیب‌شناس اجتماعی هم اعلام کرد که «روزانه ۷ نوزاد معتاد در تهران متولد می‌شود» این آمار و ارقام مبنای درستی نداشت. برای تشخیص اینکه این آمار غلط است فقط لازم بود که خبرنگاران بدانند که تعداد کل زنان مصرف‌کننده مواد در کشور بر اساس آمار رسمی حدود ۱۵۶ هزار نفر است و قطعاً با این تعداد زن مصرف‌کننده مواد نمی‌شود روزانه این تعداد نوزاد معتاد متولد شود. این اظهار نظرها در زمانی مطرح شد که پیش از آن مسئولان موضوع «زنانه شدن اعتیاد» در کشور را مطرح کرده بودند بدون اینکه دقیق توضیح بدهند که منظورشان از زنانه شدن اعتیاد چیست و البته خبرنگاران هم فقط همین را مدام بازنشر می‌کردند بدون آنکه بدانند از چه حرف می‌زنند. موضوع دیگری که در آن زمان باز در مورد آن صحبت می‌شد، «عقیم‌سازی زنان معتاد» بود. این موضوعات که همه در یک بازه زمانی چندماهه مطرح شدند، بارهاوبارها به اشکال مختلف توسط رسانه‌ها بازتولید شدند، فکر می‌کنید چه تأثیری می‌توانست به جا بگذارد؟ جز اینکه زنان مصرف‌کننده مواد با انگ و تبعیض مضاعف مواجه شوند و مورد خشونت بیشتر قرار گیرند؟ اما واقعاً مسئله چه بود؟ احتمالاً بر اساس پیمایش ملی که انجام شده بود مسئولان به این نتیجه رسیده بودند که آمار اعتیاد زنان در کشور افزایش یافته است. این افزایش نه به معنای «زنانه شدن اعتیاد» بود، نه تعداد نوزادانی که با سندروم محرومیت مواد به دنیا می‌آمدند عددهای اعلام شده بود و نه نیازی به «عقیم کردن زنان معتاد» بود بلکه احتمالاً مسئولان بعد از اینکه از افزایش تعداد زنان مصرف‌کننده مواد مطلع شده بودند باید برای درمان و خدمات‌رسانی درست و اصولی به این زنان چاره‌اندیشی می‌کردند اما با انتشار این اخبار مسئولان دستگاه‌های مرتبط با حوزه اعتیاد، کارشناسان اعتیاد و رسانه‌ها با همدستی با یکدیگر زنان مصرف‌کننده مواد را با مشکلات بیشتر و پیچیده‌تری مواجه کردند. البته چنین اظهار نظرهایی در حوزه اعتیاد زنان همچنان ادامه دارد همین چند ماه پیش هم یکی از مسئولان دستگاه‌های دولتی اعلام کرد که «یک مرد معتاد بین چهار تا شش نفر و یک زن معتاد بین هشت تا ۱۲ نفر را می‌تواند درگیر اعتیاد کند» اظهار نظری که بازهم هیچ مبنای علمی ندارد اما در مورد آن پرسشگری نمی‌شود.
موضوعات بسیار مهمی در حوزه اعتیاد وجود دارد که خبرنگاران با پرسشگری درست در مورد آنها می‌توانند به بهبود وضعیت اعتیاد در کشور کمک کنند موضوعاتی مانند اینکه «چرا مراکز ماده ۱۶ یا درمان اجباری اعتیاد در کشور در حال گسترش است درحالی‌که تجربه نشان داده است که این شیوه درمان اثربخش نیست و در واقع هدردادن بودجه مملکت است»، «چرا بیمه درمان اعتیاد در کشور به‌درستی اجرا نمی‌شود؟»، «چرا آیین‌نامه درمان و کاهش آسیب معتادان بی‌بضاعت موضوع تبصره 2 ماده ۱۵ قانون مبارزه با مواد مخدر اجرا نمی‌شود؟»، «چرا موضوع تعطیلی یا به حاشیه راندن مراکز کاهش آسیب به اطراف شهرها مطرح می‌شود درحالی‌که تجربه نشان داده است که سرمایه‌گذاری در این حوزه می‌تواند در درازمدت اثربخش باشد و آسیب‌های اجتماعی را کاهش دهد»، «چرا کارخانه جدیدی برای تولید داروی بوپرنورفین با بودجه دولتی به بهانه سیاست جایگزینی بوپرنورفین با متادون راه‌اندازی می‌شود درحالی‌که این تغییر سیاست توجیه علمی ندارد ضمن اینکه بیش از ۵ سال است که کشور در تولید این دارو خودکفا است و میزان تولید کارخانه‌ها بیش از نیاز کشور است»، «چرا پیشنهاد پذیرش افراد زیر ۱۸ سال در مراکز ماده ۱۶ به بهانه ساماندهی آنها مطرح می‌شود درحالی‌که قبلاً راهکار علمی با همکاری دستگاه‌های مرتبط برای حل مشکل کودکان و نوجوانان دارای اختلال مصرف مواد در شیوه‌نامه درمان اختلال مصرف مواد در کودکان و نوجوانان اندیشیده شده و اجرایی نشده است؟» و ده‌ها موضوع دیگر که می‌تواند با پیگیری خبرنگاران به نتیجه برسد اما یا به این موضوعات پرداخته نمی‌شود یا درست در باب آنها پرسشگری نمی‌شود و مسئولان هم خود را ملزم به پاسخ‌گویی نمی‌دانند. این در حالی است که خبرنگاران اگر پیگیر باشند، مسئولان نمی‌توانند به‌راحتی سیاست‌هایی که مبنای علمی ندارد را همچنان در دستور کار خود قرار دهند و از انجام وظایف خود شانه خالی کنند.
فکر می‌کنید چه‌طور می‌توان مطالب منتشر شده در حوزه اعتیاد را در رسانه‌ها بهبود بخشید؟
به نظر من یک راه‌حل بیشتر ندارد. اینکه تعداد خبرنگارهای متخصص و دغدغه‌مند در حوزه اعتیاد بیشتر شود. خبرنگاری در حوزه اعتیاد تخصص و دانش می‌خواهد. خبرنگاری می‌خواهد که به موضوعات مختلف این حوزه اشراف داشته باشد. به نظر من این تخصص و اشراف در صورتی ایجاد می‌شود که یک: خبرنگاران به این موضوع آگاه شوند که وقتی یک مسئول دولتی یا کارشناس شناخته شده‌ای حرفی می‌زند آن حرف الزاماً درست نیست. به‌راحتی می‌تواند اشتباه باشد یا اینکه ممکن است بنا بر مصلحت‌هایی موضوعی را مطرح کرده باشد که ممکن است به نفع گروه هدفش نباشد. دو: خبرنگاران آموزش ببینند که در مورد موضوعات حوزه کاری‌شان فکر کنند. سرعت را فدای دقت نکنند. وقتی گزارش یا خبری می‌خوانند فقط به فکر این نباشند که برای اینکه از قافله عقب نمانند آن ها هم باید مطلب مشابه ای تولید کنند. سوم: شجاع و پرسشگر باشند. چهار: در مورد موضوعات مرتبط با حوزه کاری‌شان مطالعه کنند و با کارشناسان مختلف و مرتبط مشورت کنند و سعی کنند از جنبه‌های مختلف سوژه‌ای که می‌خواهند در موردش مطلب بنویسند را بررسی کنند و خود را اسیر گفتمان قالب نکنند. البته برای اینکه این اتفاق‌ها بیفتد و خبرنگاران در حوزه کاری‌شان متخصص شوند نیاز است که داشتن خبرنگار تخصصی برای مدیران رسانه‌ها به موضوعی مهم و اولویت‌دار تبدیل شود و حاضر باشند که برای این کار سرمایه‌گذاری کنند. خبرنگار برای اینکه بتواند مطلبی باکیفیت تولید کند نیاز به زمان زیادی دارد و این به معنای آن است که مدیران رسانه‌ها باید تعداد بیشتری خبرنگار استخدام کنند. مدیران رسانه‌ها برای پوشش اخبار مثبت با دستگاه‌های دولتی مذاکره نکنند و در یک جمله رسانه‌ها رسالتی را که بر دوششان گذاشته شده انجام بدهند چون فقط در این صورت است که می‌توانند در توسعه و پیشرفت کشور سهیم باشند.
